Toalety w miejscu pracy - wszystko, co warto wiedzieć.

Nieprzemyślane rozwiązania sanitarne w biurach prowadzą do realnych problemów: kolejek, niewygody, braku higieny, a czasem także… łamania prawa budowlanego. Nie chodzi wyłącznie o zgodność z przepisami. Toaleta w miejscu pracy wpływa na komfort, efektywność i postrzeganie firmy przez pracowników i gości. Jeśli zarządzasz przestrzenią biurową, projektujesz wnętrza lub odpowiadasz za BHP, to na pewno warto wiedzieć więcej.

Zebraliśmy kluczowe wymagania prawne, dane i dobre praktyki, które pomogą Ci zadbać o funkcjonalną i zgodną z przepisami przestrzeń sanitarną – bez zgadywania i bez ryzyka.

Jakie przepisy regulują projektowanie toalet w miejscu pracy?

Projektując toalety w przestrzeni biurowej, musimy poruszać się w precyzyjnie określonych ramach prawnych. Przepisy nie pozostawiają dużego pola do interpretacji – określają zarówno minimalne wymiary, jak i wymagane wyposażenie, liczbę urządzeń czy dostępność dla określonych grup użytkowników. Ich znajomość to podstawa, jeśli chcemy uniknąć błędów projektowych i problemów przy odbiorach technicznych.

Najważniejszym aktem prawnym regulującym projektowanie sanitariatów w budynkach biurowych jest Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 2019 poz. 1065 z późn. zm.). Kluczowe są tu zwłaszcza paragrafy od § 81 do § 85, które dotyczą ogólnych zasad projektowania urządzeń sanitarnych w budynkach. Zawierają one zapisy dotyczące liczby ustępów i umywalek w zależności od przeznaczenia budynku i liczby użytkowników, wymagania dla budynków użyteczności publicznej oraz szczególne warunki dla obiektów dostępnych dla osób z niepełnosprawnością.

Na szczególną uwagę zasługuje również § 87, który precyzyjnie określa minimalne wymiary kabiny ustępowej – czyli szerokość, głębokość oraz sposób otwierania drzwi. Paragraf ten określa również sposób lokalizacji kabin w obrębie pomieszczeń oraz wymagania dotyczące wentylacji i oświetlenia. Z kolei § 90 dotyczy pomieszczeń higieniczno-sanitarnych – w tym toalet i łazienek dla pracowników – i określa ich wymagania lokalowe oraz dostępność.

Drugim fundamentem prawnym, który należy wziąć pod uwagę, jest Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 2003 nr 169 poz. 1650 z późn. zm.). Zawarte w nim § 20–26 szczegółowo regulują warunki, jakie powinny spełniać pomieszczenia higieniczno-sanitarne w zakładach pracy. Znajdziesz tam m.in. wytyczne dotyczące minimalnej liczby ustępów i umywalek, sposobu ich rozmieszczenia względem stanowisk pracy, obowiązku zapewnienia odrębnych pomieszczeń dla kobiet i mężczyzn, a także wymagań związanych z dostosowaniem przestrzeni do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

Uzupełnieniem powyższych przepisów są zapisy Kodeksu pracy (Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141 z późn. zm.), w szczególności art. 207 i art. 232. Nakładają one na pracodawcę obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, a więc również dostępu do sprawnych, czystych i dostosowanych do potrzeb użytkowników toalet. Nieprzestrzeganie tych przepisów może skutkować konsekwencjami w przypadku kontroli Państwowej Inspekcji Pracy lub inspekcji sanitarnej.

Choć nie są obowiązkowe prawnie, warto też kierować się normami technicznymi i branżowymi, które zawierają precyzyjne wytyczne techniczne dotyczące projektowania instalacji sanitarnych i przestrzeni toaletowych. Przykładowo:

• PN-EN 12056 – norma dotycząca grawitacyjnego odprowadzania ścieków z budynków, istotna dla projektowania układów kanalizacyjnych,

• PN-B-10425:1991 – norma, która zawiera szczegółowe zalecenia dotyczące wymiarów przestrzeni sanitarnej, z uwzględnieniem dostępności, ergonomii i komfortu użytkowników.

Warto także sięgać po rekomendacje Państwowego Zakładu Higieny (PZH), Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego (GUNB) i lokalnych stacji Sanepidu, które często zawierają wytyczne uzupełniające i interpretacyjne, przydatne w przypadku wątpliwości lub sytuacji nietypowych.

Podsumowując – przepisy są konkretne, a ich znajomość pozwala uniknąć podstawowych błędów przy projektowaniu. Ale równie ważna co litera prawa, jest praktyczna interpretacja – ergonomia, komfort i funkcjonalność. To one decydują o tym, czy toaleta w biurze będzie rzeczywiście służyć pracownikom na co dzień.

Ile toalet na pracownika 

Jednym z najczęstszych błędów popełnianych przy projektowaniu przestrzeni biurowych jest traktowanie toalet jako elementu marginalnego. Tymczasem z punktu widzenia komfortu, higieny pracy i zgodności z przepisami, dobrze zaplanowana liczba i rozmieszczenie urządzeń sanitarnych to sprawa fundamentalna.

Zgodnie z § 26 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów BHP, liczba ustępów w zakładzie pracy powinna być uzależniona od liczby zatrudnionych i rodzaju wykonywanej pracy.

Dla małych zespołów – do 10 osób – wystarczy jedna kabina ustępowa i jedna umywalka. W przypadku większej liczby pracowników, przepis wskazuje, że należy zapewnić co najmniej jeden ustęp na każde kolejne 20 pracowników tej samej płci. Oznacza to, że w zespole mieszanym liczącym np. 40 osób (20 kobiet i 20 mężczyzn), potrzebujesz przynajmniej dwóch kabin dla kobiet i dwóch dla mężczyzn, plus odpowiednią liczbę umywalek.

Rozporządzenie dopuszcza również możliwość zastosowania wspólnej toalety koedukacyjnej, ale tylko wtedy, gdy zatrudniasz do 5 osób tej samej płci i pod warunkiem, że kabina jest odpowiednio zaprojektowana (pełna zabudowa, zachowanie prywatności, wentylacja).

Jeśli Twoi pracownicy wykonują prace brudzące, fizyczne lub potencjalnie szkodliwe dla zdrowia, dochodzi jeszcze obowiązek zapewnienia natrysków i przebieralni. W takich przypadkach ilość i wyposażenie ustalane są indywidualnie, ale nie mniej niż jeden prysznic na każde osiem osób, które muszą z niego korzystać po zakończeniu pracy.

Warto pamiętać, że minimalna zgodność z przepisami to nie to samo co komfort pracy. Oprócz liczby pracowników, uwzględnij:

• natężenie ruchu w godzinach szczytu,
• częstotliwość wizyt gości i klientów,
• układ kondygnacyjny budynku (np. odległość od stanowiska pracy do toalety),
• oraz liczbę zmian roboczych.

Z naszego doświadczenia wynika, że wiele firm decyduje się na zapewnienie dodatkowych kabin – zwłaszcza przy zespołach powyżej 30 osób lub w budynkach wielopiętrowych, gdzie toaleta na jednym piętrze to zbyt mało.

Minimalne wymiary toalety i kabiny WC

Zgodność z przepisami to nie tylko kwestia liczby urządzeń, ale również przestrzeni, w jakiej się one znajdują. Tutaj kluczową rolę odgrywa § 87 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r., który określa minimalne wymiary kabin ustępowych w budynkach użyteczności publicznej i zakładach pracy.

Według rozporządzenia minimalna szerokość kabiny WC to 90 cm, a głębokość – 120 cm. Drzwi do kabiny muszą mieć co najmniej 80 cm szerokości i muszą się otwierać na zewnątrz, co jest ważne zarówno ze względów ergonomicznych, jak i bezpieczeństwa (np. w sytuacjach awaryjnych).

Miska ustępowa powinna być umieszczona na wysokości 40–45 cm od poziomu podłogi (zgodnie z normą PN-EN 33), co zapewnia standardowy komfort dla większości użytkowników. Minimalna odległość osi miski od ściany bocznej powinna wynosić co najmniej 40 cm, aby możliwe było swobodne korzystanie z toalety.

Należy również przewidzieć odpowiednią przestrzeń przed miską ustępową – przepisy wskazują minimum 60 cm, ale z praktyki wiemy, że 75 cm lub więcej znacząco poprawia komfort użytkowania – szczególnie w sytuacjach, gdy użytkownik ma dodatkowe ograniczenia ruchowe lub korzysta z toalety z dzieckiem.

Z punktu widzenia praktycznego: w nowoczesnych biurowcach klasy A zalecamy wymiar kabiny minimum 100 cm x 150 cm. Pozwala to na bardziej komfortowe korzystanie, a jednocześnie pozostaje w granicach efektywnego wykorzystania powierzchni. W przypadku toalet koedukacyjnych – pełna zabudowa i zwiększona przestrzeń są wręcz obowiązkowe.

Toaleta dla osób z niepełnosprawnościami – warunki techniczne

Projektując toaletę dla osób z niepełnosprawnościami, nie można pozwolić sobie na kompromisy. To jedno z tych miejsc, gdzie literalna zgodność z przepisami jest równie ważna, co zrozumienie realnych potrzeb użytkownika. Zgodnie z § 86 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r., każda ogólnodostępna część budynku biurowego musi być wyposażona w przynajmniej jedną toaletę przystosowaną do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

Minimalna powierzchnia użytkowa takiego pomieszczenia to 1,5 x 1,5 metra, co zapewnia odpowiedni promień manewrowy dla wózka inwalidzkiego – 150 cm. Taki promień jest niezbędny, by możliwe było pełne zawrócenie bez konieczności przemieszczania się na wprost.

Szerokość drzwi wejściowych powinna wynosić co najmniej 90 cm, a sama konstrukcja nie może zawierać progu – nawet niewielki próg może stanowić przeszkodę nie do pokonania dla osoby poruszającej się na wózku. Drzwi powinny otwierać się na zewnątrz lub być przesuwne, by nie ograniczać przestrzeni wewnątrz kabiny.

Miska ustępowa musi znajdować się na wysokości 45–50 cm, mierząc od poziomu podłogi do górnej krawędzi. Taki zakres wysokości ułatwia przesiadanie się z wózka i zapewnia bardziej naturalną pozycję podczas korzystania z toalety.

Obowiązkowe są również uchwyty – co najmniej dwa, montowane po obu stronach sedesu, na wysokości 70–80 cm od poziomu podłogi. Powinny być stabilne, najlepiej składane i antypoślizgowe. To elementy, które często decydują o tym, czy osoba z ograniczoną mobilnością może skorzystać z toalety samodzielnie.

Warto również zadbać o odpowiednie rozmieszczenie umywalki – najlepiej, by była umieszczona naprzeciwko lub obok WC, z zachowaniem przestrzeni manewrowej i bez szafki pod spodem, tak aby osoba na wózku mogła wygodnie podjechać i z niej skorzystać.

Prysznice, umywalki i elementy wspomagające higienę

W przestrzeni biurowej nie zawsze istnieje obowiązek montowania natrysków, ale są sytuacje, w których stają się one nieodzowne. Zgodnie z § 22–23 rozporządzenia BHP, prysznice muszą być zapewnione w zakładach, gdzie wykonywana praca powoduje duże zabrudzenie ciała lub odzieży, albo gdy występuje kontakt z substancjami szkodliwymi. Dotyczy to m.in. firm produkcyjnych, laboratoriów, warsztatów i niektórych branż przemysłu ciężkiego.

Przepisy wskazują wyraźnie: co najmniej jeden natrysk na każde 8 osób, które w czasie pracy muszą z niego skorzystać. Liczbę tę należy dostosować do zmianowości, czyli np. jeśli osiem osób kończy zmianę równocześnie, powinien być dostępny przynajmniej jeden natrysk. W przypadku dwóch zmian – liczba potrzebnych pryszniców się nie zmienia, ale ich dostępność powinna być zapewniona w obu przedziałach czasowych.

Minimalna szerokość wejścia pod prysznic to 80 cm, co umożliwia bezpieczne wejście również osobom o ograniczonej sprawności. Sama kabina powinna mieć co najmniej 90×90 cm, a jeśli przewidziana jest dla osób z niepełnosprawnością – minimum 100×100 cm, z dodatkową przestrzenią do przebrania i miejscem na siedzisko.

W zakresie elementów uzupełniających, warto zwrócić uwagę na detale:

• Papier toaletowy powinien być umieszczony na wysokości 60–70 cm od podłogi i w odległości ok. 20–25 cm od przedniej krawędzi sedesu – tak, by był łatwo dostępny z pozycji siedzącej.

• Umywalki powinny być rozmieszczone tak, by odległość od ściany bocznej wynosiła min. 20 cm, co zapewnia swobodę użytkowania. Między umywalkami warto zachować co najmniej 60 cm odstępu, a wysokość montażu powinna wynosić około 85 cm.

Te wszystkie wytyczne – choć techniczne – przekładają się na realną jakość korzystania z przestrzeni sanitarnej. Dobrze zaprojektowana łazienka biurowa to nie tylko wymóg prawny. To dowód na to, że pracodawca rozumie różnorodne potrzeby pracowników i traktuje je z należytą powagą.

Toalety koedukacyjne – jak to zrobić zgodnie z prawem?

Toalety koedukacyjne wciąż budzą w Polsce wiele emocji, jednak z perspektywy przepisów oraz dobrych praktyk projektowych są rozwiązaniem dopuszczalnym – pod warunkiem spełnienia określonych wymagań technicznych i organizacyjnych. Zgodnie z § 26 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r., w firmach zatrudniających do pięciu osób tej samej płci można stosować wspólne pomieszczenia higieniczno-sanitarne. W praktyce oznacza to możliwość zaprojektowania toalety koedukacyjnej, ale tylko wtedy, gdy spełnia ona określone standardy prywatności, dostępności i higieny.

Najważniejszym warunkiem jest zastosowanie pełnej zabudowy kabin, czyli takich, które posiadają ściany i drzwi sięgające od posadzki do sufitu, eliminując przerwy widokowe i zapewniając użytkownikowi pełną intymność. Tego rodzaju zabudowa musi być solidna, wentylowana mechanicznie i wykonana z materiałów odpornych na wilgoć i środki czyszczące. Rozwiązania typu „ścianka do połowy” lub kabiny z przestrzenią nad i pod drzwiami są nie do przyjęcia w przypadku wspólnych toalet dla kobiet i mężczyzn.

Kolejnym wymogiem jest odpowiedni stosunek liczby umywalek do kabin. Minimalny standard to jedna umywalka na każde dwie kabiny, ale przy większym natężeniu ruchu rekomendujemy rozważenie jednej umywalki na każdą kabinę – zwłaszcza jeśli toaleta służy również gościom lub klientom z zewnątrz.

Nie można też zapominać o czytelnym oznaczeniu – neutralnym, ale jednoznacznym. W praktyce najlepiej sprawdzają się symbole graficzne, np. sylwetki ludzi bez oznaczenia płci lub prosty piktogram WC. Zamiast nazw „damska” i „męska”, warto stosować komunikaty typu „toaleta wspólna” lub „all-gender restroom” – to rozwiązanie neutralne językowo, zwiększające inkluzywność przestrzeni.

Wspólna toaleta wymaga także efektywnej wentylacji mechanicznej – nie tylko ze względu na komfort zapachowy, ale również w kontekście przepisów BHP. Pomieszczenie powinno być wyposażone w nawiew i wyciąg powietrza, najlepiej sterowany automatycznie lub włączany ruchem.

Ważna uwaga: Toaleta dla osób z niepełnosprawnościami nie może być w ramach tej samej przestrzeni koedukacyjnej. Musi to być osobne pomieszczenie – z pełnym wyposażeniem dostosowanym do potrzeb użytkownika z ograniczoną mobilnością, zgodnie z § 86 ust. 2 WT.

Toalety koedukacyjne mogą być znakomitym rozwiązaniem w małych firmach, biurach coworkingowych czy przestrzeniach nowoczesnych, gdzie priorytetem jest efektywne wykorzystanie przestrzeni i neutralność płciowa. Jednak aby były zgodne z prawem i wygodne w codziennym użytkowaniu, muszą być zaprojektowane świadomie i z dbałością o każdy szczegół – od wymiarów, przez materiały, aż po sposób korzystania.

Podsumowanie

Dobrze zaprojektowana toaleta w miejscu pracy to nie tylko kwestia zgodności z przepisami, ale realny wpływ na komfort, zdrowie i satysfakcję pracowników. Znajomość wymagań technicznych, minimalnych wymiarów, zasad dostępności oraz norm ergonomicznych pozwala tworzyć przestrzenie sanitarne, które są funkcjonalne, bezpieczne i dostosowane do potrzeb wszystkich użytkowników – niezależnie od liczby pracowników, ich płci czy stopnia sprawności. To element infrastruktury, który świadczy o profesjonalizmie firmy i jej podejściu do człowieka.